EIT OG ANNA OM KJELTRINGANE SOM BLIR VERNA AV ABVENSTRESIDA BB ,OM POL
ITIVALD
OG OM LYGARFILM.
Eg hugsar ein barokk replikk fraa Gunnar Nordhus ein vaardag i 1988: AB
Det er
bra at vi har politivolden aa glede oss over! BB Djupt i baksetet paa
ein stor
og blaa og stoevete Mercedes jynga vi gjennom krokete bergensgater. Rei
ne
signingsfaerda. ABHar vi det ikke goey da gutter ! BB Vi var djupt inn
i
eventyret. Sagen mora seg med aa foreslaa fengande namn paa hestelaget
. ABStall
antipolitivold BB og liknande . Han var lidenskapeleg og grundig i streve
t,
men lykkast ikkje aa koble det nasjonale perspektivet til det
propagandistiske foer vi nerma oss Nordnes. Hesteselskapet blei fraa d
aa av og
nokre veker framover heitande Stall Nor.
Hempa som glapp.
Ting har endra seg sidan den tid , og innslaget av glede i
valdsproblematikken er marginalisert. Den gongen i 1981 daa materialet
om
politivold blei framlagt av dei to forskarane i Bergen, foelgde vi utvik
linga
med skrekkblanda respekt.
Noko skjedde. Venstresida blei taus og raadvill. Forskarar som fekk inns
yn i
deler av materialet undra seg over kor lite kontrollerbart og vanskeleg
det
var aa finne ut om ABfra hvilket univers BB tallmaterialet skreiv seg
fraa (
Tore Hansen, univ. i Oslo). Stoettespelarar gjekk i forsvar, personlege
aatak
foerde til injuriesoeksmaal som enda med katastrofe : Det blei foert
prov paa at
forskingsmaterialet var oppkonstruert, og dommar blei felt for falske
vitnemaal om vold utfoert av polititenestemenn. Det idealistiske og
uegennyttige i prosjektet fekk djupe riper og blei problematisk aa forho
lde
seg til for dei velvillege.
Slikt har hendt foer. Dei som proever aa tidfeste det store fallet bli
r
motsagde med teoriar om ein glidande overgang. Kva var grunnen til dette?
Kva skulle hensikten vaere i aa bruke 15 aar av livet til aa formidle
paastandar
som er uhaldbare ? Foerebels maa folk som tykkjer dette er interressant
noeye
seg med eigne spekulasjonar. Eg hugsar ei paaminning fraa Edvard Vog
t etter
at han reiste til C5lesund og underteikna avtalen om erstatning. Eg spur
de
han beint fram : korleis kan ein heidersmann falle saa djupt: ABVirkeli
gheten
er nok annerledes enn du tror,- det er du som har for lite fantasi BB.
ABDet er mogeleg at forskinga var forfalska BB seier venstreside -mann
en ,
men kvifor blande Edvard Vogt sine kriminelle aktivitetar inn i denne
problemstillinga ?Det er aa stille ideelle fordringar aa kreve at forsk
arar
skal vere heiderlege. Og om det naa er slik at Vogt ikkje er heilt pate
nt,
saa kan vel ikkje Gunnar Nordhus lastast for dette. Og dessutan har eg
sjoel
sett at ........osb.
Ein jusprofessor kjem utanfraa og inn. Riksadvokaten faar eit tilbod ha
n kan
motstaa.
Professor Anders Brattholm har etter kvart faatt ei stadig meir synleg
rolle
etter at han kom inn paa arenaen i 1981, og i 1986 avsloerte han dei s
aakalla
Boomerangoffera sin identitet for Riksadvokaten, trass i hans skriftlege
og
muntlege advarslar om at desse forholda ville bli underlagt ubetinga
offentleg paatale. . Og dette maa reknast som oppsiktsvekkjande, at ha
n la
informantane sine fortrulege vitnemaal om vald utfoert av namngjevne
polititenestemenn i hendene paa jusstatens oeverste myndighetsperson ,
- versaagod!
Edvard Vogt kan sende klagebrev til Edvard Vogt
I kjoelvatnet av desse etterforskningane staar nye spoersmaal i koe.
Det er pr
1995 brukt over 50 millionar kroner i statsmidlar til aa finne fram til
faa
fruktbare kjensgjerningar. Boomerangoffera blir tekne i loegn og falske
anklager. Dei fekk katastrofen inn over seg. Forskarane gaar fri. Feil i
faktaunderlaget er ikkje noedvendigvis straffbart.. Oppdragsgjevaren kan
vere
misnoegd, og Seletunstiftinga (som Edvard Vogt kontrollerer) kan sende e
it
klagebrev til Edvard Vogt og be han ta seg saman. Men den ideelle stiftin
ga
og den velgjerande ekspater Vogt har ikkje noko grunnlag for kontroversa
r.
Ein dansk forskar spurde kva grunnen kunne vere til at saakalla ABleg
itim
vold BB fraa politiet si side ikkje eksisterte som fenomen i droeftinga
av dei
statistiske resultata Han fekk eit uhoefleg svar tilbake. Riksadvokat
Rieber-Mohn skreiv i Juristkontakt at det er eit tankekors at det i et
slikt omfattande materiale ikkje skal finnast eit einaste verifiserbart,
autentisk tilfelle der offeret og utoeveren sin identitet samsvarar med
tid
og stad for hendinga ,vel vitande om den surrealistiske effekten av ein s
lik
observasjon.
ABMeanwhile back at the ranch- - - BB
Mens filmen var paa produksjonsstadiet, avtalte vi aa reise til Berge
n for aa
bli intervjua i ei scene i filmen. Paa ein kafe gjekk vi gjennom synspu
nkt
som var viktige for temaet filmen skulle behandle. Ein journalist fra
pressemiljoeet som kjende sakskomplekset bidro ogsaa med viktige tilv
isingar
til fakta og samanhengar. Moetet varte i tre lange timar og var saa int
enst at
regissoeren forsov seg dagen etter daa han skulle med flyet til London
for aa
lage ein filmsekvens om Amnesty si rolle i boomerang-saka.
Regissoeren kjem seg til London med neste fly, og i den ferdige filmen
faar
vi sjaa den autentiske etterforskaren Ann Barley som er saara over pre
ssa (
-ikkje statsadvokat Trovaag !) sine skuldingar om at Amnesty Internation
al
skal ha arrangert fyllekalas for voldsoffera paa Airport Hotell i Bergen
i
1988. Dette blir daa aa oppfatte som eit doeme paa at journalistar
i Bergen
er i lomma paa politiet.
Er Edvard Vogt og Gunnar Nordhus berre ABnaive idealistar BB som i sin
iver
etter aa forske i samfunnsvitskaplege problemstillingar i verste fall ha
r
gaatt ut over sin kompetanse og ikkje makta aa gjennomfoere intensjona
ne bak
politivoldsprosjektet ?
Mitt svar er nei. For eg veit av eigne roeynsler at det ikkje er slik. P
r.
definisjon ein
objektiv observasjon. Dei ferraste vil tenke slik om sine eigne. Det vill
e
heller ikkje Stein Oernhoey i sommar daa vi fortalde han at han var paa
god veg
inn i et av Vogts
utallige svindelprosjekter.(Klosterprosjektet i Roma). Spoer Stein Oern
hoey i
dag om hans erfaringar !
I Bergens Tidende 7.9.95 spoer Willy Dahl om vi snart skal faa vite g
runnen
til at Vogt er blitt utsett for personforfylgjing. Implisitt i eit slikt
retorisk spoermaal skjuler det seg kanhende eit breitt og stereotypisk
venstremannsunderstatment: Klassekjemparen mot staten og overmakta, David
mot Goliath, bondefoeraren mot danskefuten / utsugaren / undertrykkare
n.
Under denne trivielle horisonten sigrar sannings sak kun i skjebnetunge
nederlag.
Filmverket sine referansar til faktiske hendingar og maaten desse blir
brukt
er problematisk i forhold til det etiske. Eit partsinnlegg i kunstnerisk
form som med overlegg er laga for aa oppnaa ei tilsikta virkning i si
nnet
til det alminnelege , godt-truande NRK-publikummet er ikkje akseptabelt m
ed
mindre regissoeren gjer det tindrande klart paa foerehand at han ikkje
har
sjekka kjeldene. Og vi kan ikkje seie noko meiningsfult om kvaliteten til
produktet utan at filmen blir opplevd utan aa skille mellom ABbrukssama
nheng BB
og det estetisk uttrykket. Dokumentaren eksisterer ikkje i eit intensjone
lt
vakum, den er vel alltid forma og klipt med eit tilsikta foeremaal.
Ein slik film treng eit lesbart skille mellom dei dikta og dei autentis
ke
karakterane og sekvensane. Filmen er tilsynelatande eit debattinnlegg i e
in
stoerre samanheng, med verdiforankring til ei av sidene i ein alment
opplevd historisk konflikt mellom sentralmakt og individ. Eg meiner at
filmen er eit heimlaust poetisk produkt der det blir dikta om konflikt
,
avmakt og vald. Som underhaldning tykkjer eg den fungerte, serleg i foer
ste
halvdelen der fortellinga utviklar seg med troekk og dynamikk. Som kriti
sk
journalistikk er filmen sin objektive funksjon i beste fall haaplaus,
i
verste fall reaksjonaer.
AB--and then where the action is BB. Det er ikkje lett aa dikte om vol
d og hest
i dag.
Rolf Sagen kjempa innbitt imot aa gaa til politiet med det vi visste. D
ersom
dette kom ut ville politivoldforskinga faa eit endeleg banesaar. Edvard
Vogt
tok Sagen for seg i november 87 og lova han gull og groene skogar dersom
han
ville vere samarbeidsvillig. Dessutan: Dersom politiet fekk tak i vaare
opplysningar kunne verre ting kome opp til overflata.
Kva slags avtale Sagen eigentleg gjorde med Edvard Vogt den kvelden er de
t
berre dei to som veit. I filmen seier Sagen at Vogt var ein daarleg
raadgjevar i travhestsamanhengar. I brev til Edvard Vogt og Gunnar Nordh
us
datert 3.12.1988 skriv han:
---maa vi konstatere at vi er blitt utsett for grovt bedrag fraa Gunnar
Nordhus og parten Vogt/Chelsom si side. Dette er noko anna enn misnoeye
med
raadgjeving! Og dette var i den innleiande fasen foer han fann det oppo
rtunt aa
gaa sine eigne vegar.
Paa dette tidspunktet hadde Sagen kontroll over selskapet gjennom fullma
kter
som skaffa han fleirtal i generalforsamling. Hans intensjon var for ein k
var
pris aa hindre at den grufulle sanninga om forskarane kom ut til presse
og
politi.
Sagen si rolle er svikaren si rolle, diverre. For oss er han ein Judas
Iskariot som
skriv facinerande romanar. To forskjellige ting som kan haldast fraa
kvarandre eller koblast for den som vil.
Kva er saa den djupe bakanforliggande hensikten med aa jukse i radikal
samfunnskritisk forsking? Kva slags vener er det vi har? Kan vi leve med
dei
eller er det behov for eit oppgjoer?
Trond Kvist har nyst vedgaatt offentleg i eit lokalradioinnslag at han i
kkje
har hatt anledning til aa sjekke kjeldene og dei faktiske hendingane som
intervjuobjekta refererer til. Til meg har han sagt at han rekna
Blekkenslagarsaka som eit produkt av Gunnar Nordhus sin fantasi. Det reel
le
innhaldet i soga om hasjklumpen er velkjend i det Bergenske
pressemiljoeet.Det kan trygt seiast at forskarduoen si utnytting av denn
e
stakars mannen ABfoeyer seg inn i moensteret BB.
Diskusjonen om kring rollene til politi og presse i det offentlege romm
et
blir noedvendigvis ein diskusjon om diskusjonen. Dette er spesielt paaf
allande
i dette sakskomplekset fordi debattantane ikkje har begrensa tilgang til
sjoelve primaermaterialet. Paa den maaten flyt temaet ut, det blir
uhandgripeleg og vi finn ikkje fram til det essensielle. Mytene om korr
upt
presse og journalistar som er i lomma til voldelege polititenestemenn paa
Vestlandet er skjematiske og lettvinte aa ty til for mediaforskarar med
behov for logiske tankemodellar og enkle fiendebilder.
Edvard Vogt har som nemnt innprenta overfor underskrivne at ting ikkje
alltid er slik dei ser ut og at fantasien maa mobiliserast. Godt sagt ?
Det
er tilstrekkeleg tilgang paa beveggrunnar til at ikkje berre genuin omta
nke
for ytringsfridom og menneskerettar kan ha vore drivkrafta bak denne
historiske aksjonen. Edvard Vogt er ingen naiv idealist, og eg trur helle
r
ikkje at denne karakteristikken er raakande paa saa svaert mange av
voldsforskinga sine naeraste stoettespelarar.
C5lesund 12/4-96
Olav Alme